نگاهی به عزاداری مردم سبزوار در سوگ ثارالله
محرم ،ماه ثار الله خون خدا ، ماه واقعه عظیم عاشورا ،ماه پیروزی خون بر شمشیر ، ماه حماسه و ایثار ،ماه یادآورآزادگی و آزادمردی ... بار دیگر فرا رسیده و مردم شهر كهن سبزوار، دیار سربداران و شهر دیانت و تشیع در سوگ سید و سالار شهیدان سیاه پوشیده و شهر را سیه پوش كرده اند.
به گزارش ایرنا ، مردم سبزوار به تاسی از پیشینیان خود امسال هم مراسم سیاه پوشان به راه انداخته ، علم ها و تكیه ها به پا كرده ، لباس سیاه و زنجیرهای خود را مهیا نموده اند و مراسم روضه ، نوحه خوانی ، سخنرانی و تعزیه ها را در مساجد ، حسینیه ها و میادین شهر و روستاها بر پا كرده اند تا بار دیگر نام و یاد ابا عبدالله الحسین (ع)، 72 تن شهید دشت نینوا و زینب (س) پیام آور عاشورا را زنده كنند.
'محمد عبداله زاده ثانی' پژوهشگر سبزواری در گفت و گویی كه در مورد پیشینه و شیوه سوگواری در دیار كهن سبزوار در ایام محرم با وی داشتیم مراسم سوگواری این ایام را بزرگترین' ان. جی. اوی' كشور با رویكرد مذهبی معرفی كرد و گفت: مراسم عزاداری محرم و عاشورا در تمام دوران ها به صورت خودجوش و مردمی و بدون دخالت دولت ها اجرا می شده و می شود.
به گفته وی عزاداری حضرت اباعبدالله (ع) در این شهرستان پیشینه و ریشه ای غنی دارد و ریشه های سوگواری این ایام با توجه به مكتوبات موجود به زمان عزیمت امام رضا (ع) از مدینه به مرو بر می گردد.
وی افزود: در باب سوگواری امام حسین (ع)كتاب ها نوشته شده كه از آن جمله 'روضه الشهدا' ملاحسین واعظ كاشفی سبزواری به عنوان قدیمی‌ترین كتابی است كه در خصوص روضه خوانی نوشته شده و سالیان سال در این حوزه مورد استفاده قرار می‌گرفت.
' عبداله زاده ' نگارش كتاب روضه الشهدا توسط كاشفی سبزواری و همچنین وجود چهار حسینیه قدیمی و بزرگ در شهر سبزوار كه در متون تاریخی به آن اشاره شده را نشانه سابقه مراسم سوگواری حضرت اباعبدالله (ع) در این شهرستان شیعی مذهب دانست و این حسینیه ها را شامل لطفعلی خان ، زرگرها ، قنادها و قنبر سیاه معرفی كرد .
وی با اظهار اینكه سبزوار به عنوان دارالمومنین زبانزد عام و خاص است وجود وقف نامه های قدیمی از قرن های سوم و چهارم هجری قمری برای سوگواری امام حسین (ع) را هم خاطر نشان كرد و افزود: بعضا در سبزوار قنوات ، املاك و دارایی های بسیار بزرگی برای تداوم حركت بزرگداشت واقعه عظیم عاشورا وقف بر مراسم سوگواری امام حسین (ع) شده كه وقف نامه های آن مربوط به چند قرن گذشته است.
وی شكل و نحوه سوگواری مردم این شهرستان در عزای امام حسین (ع) را به شكل سینه زنی ، زنجیر زنی ، به راه انداختن كاروان ها ، برپایی حلقه های حزن و اندوه ، روضه خوانی ،مراسم سیاه پوشان ، نخل گردانی و ... ذكر كرد كه به ویژه در دهه نخست محرم با همراهی اهالی شهرها و روستاهای شهرستان هر یك در روزهای خاصی از این ایام برگزار می شود.
این پژوهشگر سبزواری با بیان اینكه سبزواری ها قبل از شروع محرم با تمیز كردن مساجد و حسینیه‌ها ، شستن فرشها و ظروف و آماده كردن روشنایی آن به استقبال این ماه می روند می گوید : نصب علم در میدان و گذرها به معنی شروع ماه محرم است كه محاسبات آن را در قدیم از روی ماه انجام می‌داده‌اند.
وی با اشاره به بر پا داشتن روضه خوانی زنانه و مردانه در دهه اول ماه محرم و به اوج رسیدن مراسم در تاسوعا و عاشورا افزود: در این دهه عزاداری به صورت ویژه است صبح ها خانم ها روضه خوانی زنانه دارند و معمولاً روحانی زن روضه خوانی می‌كند و مردها در قالب دسته‌جات عزاداری در كوی و برزن و بیشتر در مساجد و حسینه‌ها عزاداری می‌كنند و افرادی كه نذر و نذورات دارند، نذورات خود را به مسولان هیات‌ها می‌دهند تا در مراسم استفاده كنند.
وی در مورد چگونگی برگزاری مراسم 'سیاه پوشان ' در آستانه محرم هم گفت: معمولا در جمعه آخر ماه ذی الحجه جلسه در مساجد ،حسینیه‌ها و تكایا توسط دسته جات عزاداری برگزار و تصمیمات لازم برای اعلام ماه محرم صورت می‌گرفت و پس از رفت و روب اماكن عزاداری ،گروه سیاه پوشان اماكن عمومی، حسینیه‌ها، مزارشهدا و... را سیاه پوش می‌كردند كه در پارچه‌های سیاه پوشان بیشتر اشعار تركیب بند محتشم كاشانی استفاده می‌شد .
وی مشخص شدن میزان نذر و نذورات هیات‌ها و نحوه اطعام عزاداران، مجاوران و مسافران روستا، بخش و شهر را از دیگر موضوعات مطرح شده در این مراسم ذكر كرد و گفت: بعد از انجام مراسم سیاه پوشان، دسته‌ها جهت انجام مراسم آماده می‌شوند گروهی جهت تهیه هیزم می روند، گروهی جهت تهیه آرد و نان و گروهی مسوول پخت نان می‌شوند، گروهی قند می‌شكنند كه معمولاً كار نان پختن و قند شكستن و شست و شوی دیگ ها و ظروف را خانم ها به عهده می‌گیرند و ظروف و دیگ هایی كه بر تمام آنها وقف بر عزاداری امام حسین (ع) نقش بسته بود در دهه اول محرم بررسی و آماده بهره برداری عزاداری می شود .
این پژوهشگر سبزواری، گریزی به آماده سازی حسینیه قدیمی قنادهای سبزوار برای ایام محرم زد و گفت: در این حسینیه به عنوان مكانی كه استطاعت مهمانداری عزادارن اباعبدالله را دارد مراسم سیاه پوشان را در اول محرم برگزار می كنند.
وی گفت: در این حسینیه چادری چند تكه كه پارچه آن از اصفهان ، كاشان و یزد آورده شده وجود دارد كه مزین به اشعاری در مضامین عاشورا و تصاویر شیر ،جقه و ... است و حیاط مركزی حسینیه با این چادر پوشش می شود.
وی روكش كردن حیاط مركزی حسینیه ها را به دلیل در گردش بودن سال مذهبی درون سال ملی ما ایرانیان ذكر كرد و افزود: از آنجا كه در سالهای مختلف ایام محرم با فصول مختلف سال مصادف می شده به این طریق سوگواران را از گرما و سرمای هوا حفظ می كردند.
'عبداله زاده' به بیان رسوم سبزواری ها در روز تاسوعای حسینی نیز پرداخت و گفت: در این روز مردم از صبح گروه گروه یا تك تك از كوی و برزن خارج می‌شوند و به سمت حسینیه‌ها و مساجد می‌آیند تا به دسته عزاداری خود بپیوندند و پس از اینكه دسته كامل می شود طبالان، بر طبل می‌كوبند تا گروه گرد هم جمع شوند.
وی با اشاره به چیدمان عزاداران در قالب هیات های عزاداری ( دسته ها ) ،افزود: بیرق و پرچم در جلو دسته قرار می‌گیرد، سپس علم ( كه البته در سال های اخیرحمل آن ممنوع شده ) بعد از آن نوحه خوان، در مركز و میاندار و سپس افراد تماماً سیاه پوش به ترتیب قد از بزرگ تا كوچك به طور موازی در دو ستون با فاصله قرار می‌گیرند و ابتدا زنجیرزنان سپس سینه‌زنان و بعد پسرها و كوچكترها و سپس زنان به دنبال دسته حركت می كنند.
وی ادامه داد: گروهی موظفند اسپند دود كرده و چاووشی كنند پرچم های سیاه و سبز به نشانه عزاداری ابا عبدا... الحسین (ع) به اهتزاز در می‌آیند و پرچمداران با حركتها ی مایل پرچم ها فضا را پر می‌كنند تا خشوع و خضوع دسته را بر عزاداران تعیین كنند در مسیر ذبح گوسفندان توسط مردمی كه نذر و نذورات داشته اند صورت می گیرد و عزاداران در روستاها به سمت مسجد اصلی حركت و سپس به سمت قبرستان عمومی روستا و مزار شهدا می روند به هنگام ظهر نماز بر پا می‌كنند و عزاداری با اطعام عزاداران به پایان می‌رسد در این روز شبیه خوانی حضرت ابوالفضل و علی اكبر را هم نمایش می‌دهند.
وی در مورد مراسم روز عاشورا هم گفت: در این روز شبیه خوانی امام حسین صورت می‌گیرد ابتدا روضه خوانی است و سپس افراد در دسته شمر با لباس قرمز حاضر می‌شوند و حسینیان با لباسی سیاه و سبز دایره وار گرد میدان تعزیه را در بر می‌گیرند تا ظهر شبیه خوانی ادامه دارد سپس خیمه‌ها به آتش كشیده می شود و به سمت برپائی نماز می‌روند و شب را شام غریبان می‌خوانند.
وی افزود: در ظهر عاشورا در غالب شهر و روستاهای سبزوار در منازل و مساجد مردم را اطعام می كنند و تمام هیات‌ها و مردم حتی به همراه میهمانان خود بدون نیاز به دعوت در این سفره اطعام( خرج ) حاضر و از غذای نذر امام حسین (ع) تناور می كنند.
وی یادآور شد: در این روز كار و كسب ، اصلاح وحمام و... تعطیل است تا مردم بدین وسیله خود را در سوگ و غم و اندوه امام حسین (ع) سرور و سالار شهیدان شریك بدانند.
این پژوهشگر سبزواری اجرای مراسم 'نخل گردانی' در ظهر روز عاشورا را كه هم اكنون هم در روستاهایی از جمله ایزی و مزینان سبزوار اجرا می شود را رسم قدیمی دیگری معرفی كرد و گفت: این نخل استعاره از شهدای صحرای كربلا و مصائب روز عاشورا است كه بر شانه افراد قرار گرفته و در مسیر خاصی چرخانده می شود .
وی با بیان اینكه در روز یازدهم محرم 'شبیه' (تعزیه ) كاروان اسرا را اجرا می كنند، گفت: در این شبیه قافله‌هایی كه اسرا را زنجیر بسته به شام می‌برد ، آزار اسرا در بین راه توسط هروله كه لباسی به رنگ قرمز بر تن كرده و نیز همراهی شیری كه به كمك یاران امام حسین (ع) می‌آید نمایش داده می شودكه این آئین های خاص هنوز هم در سبزوار اجرا می شود و مراسم سوگواری این روز در واقع وداع با عاشوراست.
وی در مورد رسم سقایی در سبزوار هم می گوید : سقّا به عنوان كسی است كه وظیفه آب دادن گروه و افراد را به عهده دارد از دید ملاحسین واعظ كاشفی نویسنده كتاب فتوت نامه سلطانی باید آداب سقایی شامل 10 مورد از جمله طهارت بدن و طهارت نفسانی داشته ، آب حلال بدهد، سخت رو و سخنگو نباشد، بی اذن صاحب مجلسی وارد نشود و... را داشته باشد.
وی ادامه داد: در سبزوار در مسیر هیات های عزاداری خمره‌هایی می‌گذاشته‌اند كه عزاداران از آب آنها استفاده كنند و سقا فقط به زنجیر زنان و سینه زنان و گروه عزاداری آب می‌داده است.
عبداله زاده با اشاره به رونق تعزیه امام حسین(ع) در تمام روستاهای سبزوار در دهه اول محرم گفت : شبیه خوانی در روز عاشورا و تاسوعا بوده كه در روز تاسوعا شبیه حضرت ابوالفضل (ع) و علی اكبر (ع) و در روز عاشورا شبیه امام حسین (ع) را برگزار و تمام مردم سیاه پوش می‌كرده اند.
این پژوهشگر سبزواری با اشاره به سابقه دیرینه هیات های مذهبی سبزوار از جمله هیات ابوالفضلی این شهر می گوید: در تاریخ بیهق كه به وقایع قرون پنج و شش هجری پرداخته شده به مراسم سوگواری هیات های مذهبی اشاره شده است .
وی با اظهار اینكه امروز سوگواری مردم شهر سبزوار در قالب هیات های مذهبی (دسته های زنجیر زنی و سینه زنی ) از خیابان های مختلف سطح شهر به سمت چهار راه شهدا ادامه یافته و در مقابل مسجد جامع این شهر خاتمه می یابد برخی از آسیب های مراسم سوگواری را مورد اشاره قرار داد.
وی گفت: متاسفانه هر چه ایام می گذرد این مراسمات در برخی موارد رنگ ریا و تظاهر به خود گرفته و گاها با دچار شدن به مسائل حاشیه ای و خرافات و نیز تقلید كوركورانه در اجرای آن از فلسفه اصلی خود دور می شود .
وی با تاكید بر اینكه امروز باید بیشتر به انگیزه قیام امام حسین (ع) ، اصل و اساس عاشورا ، چرایی گریه بر امام حسین (ع)و یارانشان و ... پرداخته شود، گفت: به ویژه كودكان باید با این مسائل اشنا و با سوگواری اباعبدالله (ع) با شیوه های درست مانوس شوند.
